Helen van narcistisch misbruik
Het ge-heel gaat over de som van de delen.
De mens wordt m.i. te weinig als één geheel gezien. Lichaam en geest worden door aparte takken van de wetenschap onderzocht en door aparte specialisten behandeld.
Die dualiteit hebben we te "danken" aan de tijd van Descartes. Hij wou lijken om te dissecteren, als grondlegger van de medische wetenschap, en de toenmalige paus ging akkoord. Op één voorwaarde, Descartes mocht zijn lijken hebben, zolang de kerk zich maar met de geest mocht bezighouden. En zo is in het Westen de kloof ontstaan tussen behandeling van het lichaam en de behandeling van de geest. Elk apart. Terwijl ze samenhoren.
Soms vergeten we ook wel dat we nog steeds zoogdieren zijn en dat de mens nog steeds als zoogdier op stress reageert. Omgaan met een narcist is één langdurige, toxische stresssituatie.
Toxisch, letterlijk, omdat de stresshormonen die ons lichaam produceert zeer schadelijk zijn voor ons lichaam en ons brein.
Naast lichamelijke en mentale gezondheid hebben we ook nog emotionele gezondheid nodig en, zo je wil, sprituele. Hebben we dat allemaal, dan zijn we een volledig gezond geheel. In de Oosterse geneeskunde wordt de mens al eeuwenlang als één geheel beschouwd, en het stemt me blij dat ik opmerk dat we hier in het Westen momenteel een inhaalbeweging maken. Het is weliswaar een trage (r)evolutie, maar wetenschappelijke onderzoeken bewijzen meer en meer de werking van alternatieve therapieën. Dat worden ook "evidence based" methoden.
In opleidingen rond traumaheling worden bijvoorbeeld specifieke ademhalingstechnieken aangeleerd, somatische mindfulness, mudra's en pranayama's uit yoga, ... Omdat dat werkt. En omdat de wetenschap hun werking intussen ook bevestigt. En ik kan het zelf ook getuigen want alles wat ik anderen aanleer, heb ik op mezelf toegepast en in mijn leven geïntegreerd.
stress en Trauma
Hoe we stress en trauma ervaren is m.i. een mooi voorbeeld van hoe we als mens, als zoogdier, één geheel zijn.
Er zijn 3 grote regio's in ons brein die een rol spelen bij stress en trauma:
Ons reptielenbrein, de hersenstam: ons oerbrein, van toen we nog jager-verzamelaars waren die zich moesten verdedigen tegen beren en andere stammen. Dit deel van ons brein is gefocust op overleven. Hier zitten de primaire functies van ademen, honger, slapen, ... Dit brein is ons snelste brein qua reageren op situaties, het is 5x sneller dan ons mensenbrein. Ons in leven houden is belangrijk.
Ons zoogdierenbrein, het limbisch systeem: ons emotionele brein, waar al onze emoties huizen. Dit deel ontwikkelde zich later dan het reptielenbrein. De amygdala en de hippocampus zijn hier te vinden.
Ons mensenbrein, de neocortex: ons rationele brein. Ons jongste brein qua ontwikkeling, en het meest ingewikkelde. Hier zitten de "hogere hersenfuncties". Rationeel nadenken, concentreren, vooruitplannen, herinneringen in volgorde kunnen plaatsen, ...
Deze delen werken allemaal samen, maar als het erop aankomt, dan zijn we nog steeds zoogdieren met een drang naar overleven. Ons reptielenbrein is daarin zeer belangrijk. Je ziet dat ook aan baby's. Zij worden geboren met een volledig ontwikkelde hersenstam, terwijl de andere delen nog moeten groeien. En zelfs zonder volledig ontwikkeld brein kunnen baby's eten, slapen, huilen, ... zonder dat iemand hen dat aanleert.
Staan we onder stress, dan is de toegang tot ons mensenbrein (met de bijhorende rationele functies) onmogelijk. Dat brein gaat offline. Dat is niet meer toegankelijk. Onze emoties en ons overlevingsmechanisme nemen het op dat moment over. We kunnen dan niet meer rationeel of rustig nadenken. We kunnen geen plannen maken.
We kunnen onze herinneringen aan een ervaring niet netjes ordenen.
We kunnen ons niet concentreren.
In een ernstige stresssituatie, zij het een eenmalige (bv. verkrachting, ongeval, overval), zij het een meervoudige en langdurige (bv. misbruik in alle mogelijke vormen), zal het reptielenbrein er alles aan doen wat het nodig acht om je te laten overleven. En dat is letterlijk àlles. Je krijgt een cocktail van 35 hormonen (adrenaline, cortisol, ...) in je lijf, er wordt bloed naar de spieren gestuurd, je hartslag en bloeddruk gaan omhoog, je spieren spannen op, je immuunsysteem wordt stilgelegd, je spijsvertering stopt, ...
M.a.w. alle systemen die je niet strikt nodig hebt voor overleving, worden uitgeschakeld.
Betreft het een korte stresssituatie, dan zal je lichaam een deel van de fysieke en mentale gevolgen van alle fysiologische aanpassingen vanzelf "opruimen". Een deel blijft in je lichaam zitten. Elke keer je stress beleeft, gaat het op die manier.
Een stukje zal je vanzelf verwerken, een stukje blijft achter. In je lichaam. In je emoties. In je gedachten.
En die stukjes "restgevolgen" van stress, die stapelen zich op wanneer je die niet verwerkt. Tot je lichaam en geest "foert" zeggen. Op lange termijn, als de stress aanhoudt, heeft dat logischerwijs ernstige gevolgen, zowel voor je lichaam als voor je hersenen. Die hormonencocktail dringt na verloop van tijd door in de hersenen, je krijgt spierpijnen, spijsverteringsproblemen, tekorten aan vitaminen en mineralen, problemen met hart en bloeddruk, slaapproblemen, ...
De neurobiologische impact van narcistisch misbruik
De amygdala speelt een belangrijke rol in de regulatie van onze emoties, geheugen en onze overlevingsinstincten.
Als mensen het hebben over "rode mist zien", wanneer ze buiten zichzelf zijn en zichzelf en hun acties niet meer onder controle hebben, zoals Zinedine Zidane in dit filmpje, dan heeft de amygdala het overgenomen van de andere hersendelen.
Is dat sociaal aanvaard gedrag wat we zien van Zidane? Neen. Maar het is biologisch gezien perfect te verklaren.
De amygdala speelt niet alleen een grote rol wanneer we boos worden, maar ook wanneer we angst ervaren. Er wordt nog steeds onderzocht hoe mensen angst interpreteren, maar wat wel al zeker is, is dat traumatische herinneringen beïnvloeden hoe we angst beleven. En in die traumatische herinneringen, speelt de amygdala een grote rol.
Normaal gezien worden herinneringen eerst opgeslagen als impressies in ons brein, de hippocampus organiseert ze en uiteindelijk worden ze opgeslagen in de neocortex, het lange termijn geheugen. Dit proces zorgt ervoor dat het een normale herinnering wordt, die "voorbij" aanvoelt en die vervaagt met de tijd.
Bij traumatiserende herinneringen kan dit proces haperen. Tijdens een traumatiserende gebeurtenis kan je emotionele respons zo sterk zijn, dat de herinnering opgeslagen wordt in het "vecht of vlucht" centrum van het brein, de amygdala, in plaats van de in hippocampus.
Dergelijke herinneringen zitten dan vast in ons brein als een overlevingsrespons, klaar om gereactiveerd te worden.
De herinneringen blijven dan recent aanvoelen en er blijven heftige emoties aan gekoppeld, ook al betreft het gebeurtenissen van al lang geleden.
De ACC (anterior cingulate cortex), die een verbinding maakt tussen ons limbisch systeem en onze prefrontale cortex, speelt ook een belangrijke rol bij angst. Deze scant als het ware de omgeving op gevaren, als een radar. Onderzoek heeft al uitgewezen dat deze beïnvloed wordt door stresshormonen en dat die dan niet correct meer functioneert.
Als je narcistisch misbruik ervaren hebt, dan weet je maar al te goed hoe angst, dreiging en gevaar voelen.
De gevoelens die horen bij dreiging en onzekerheid wanneer je partner thuiskomt.
En later het gevoel van dreiging, verpletterende angst en onzekerheid in de rechtszaal bij de scheiding. "Welke leugens zal hij of zij nu weer bovenhalen?"
Tegen het plafond gaan wanneer hij of zij je belt, smst of mailt. Zowat alles is een trigger voor je vecht-vlucht-bevries respons.
Trauma tast je gevoel van veiligheid aan. De wereld is niet veilig. Overal is dreiging. Angst om de brievenbus open te maken - zit er niet weer een vordering voor een rechtszaak in? Angst om met de wagen te rijden - zijn mijn remleidingen niet doorgeknipt?
Overal is dreiging. Overal loert gevaar.
Het is duidelijk dat dit geen manier van leven is.
Dat is niet houdbaar en de gevolgen van het misbruik heeft ook een zware impact op relaties met anderen.
De mens is biologisch gezien, gericht op connectie met anderen. Maar toxische stress en trauma verstoort die mogelijkheid tot verbinden met anderen. Het maakt een mens meer gericht op overleven. "Ben jij wel veilig voor mij? Kan ik jou vertrouwen? Of ga jij mij ook zoiets aandoen?" Je "scant" onbewust anderen, op basis van micro-expressies, stemtoon, ... om te zien of ze wel veilig voor je zijn.
Problemen om mensen te vertrouwen. Fysieke, mentale en emotionele gevolgen door toxische stress. Nachtmerries. Paniekaanvallen. Flashbacks. Terugtrekken van familie en vrienden. Vluchtgedrag. Eetstoornissen. Verslavingen. Niet meer kunnen huilen. Anders horen dan voorheen. Niet kunnen concentreren. Dissociëren. Adviezen niet kunnen opvolgen. Niet goed kunnen plannen. Slaapproblemen. Opgebrand zijn. ... Allemaal normale, biologische reacties van het zoogdier in ons op ernstige, langdurige stresssituaties en trauma.
De hippocampus is het deel van ons brein dat geassocieerd wordt met geheugen en de mogelijkheid tot leren. Daarnaast is de hippocampus ook het onderdeel dat ons ruimtelijk inzicht en navigatie regelt, ons emotioneel gedrag en onze motoriek.
Het is een zeer fragiele en complexe structuur, makkelijk te beschadigen en beschadigingen daar, hebben ook zware gevolgen. Trauma kan de hippocampus fysiek veranderen. D.m.v. MRI-scans is al aangetoond dat mensen met PTSS een kleinere hippocampus hebben en dat heeft rechtstreekse gevolgen voor ons geheugen.
Moeilijkheden om je ervaringen te herinneren, dat lijkt een zegen, sommige ervaringen zouden we beter vergeten... Maar het lichaam houdt die ervaringen wel vast! Ook al zitten ze niet in je bewuste herinneringen.
En vaak kunnen mensen die ervaringen herbeleven door flashbacks, nachtmerries, of een constant gevoel dat er iets niet klopt.
Anderen worden net geobsedeerd door die kwalijke gedachten. Elk moment van de dag confronteert hun brein hen met de details van wat gebeurd is. Opnieuw en opnieuw en opnieuw. Alles is een mogelijke trigger en je hyperwaakzaamheid voor gevaar heeft een zware impact op je leven...
De prefrontale cortex is het stuk van onze hersenen dat ons onderscheidt van andere dieren.
Het is het meest geavanceerde deel van ons brein en wordt geassocieerd met vooruitplannen, empathie, rationeel nadenken en andere hogere functies.
Trauma maakt nadenken bijzonder lastig. Je voelt je door het minste overweldigd.
Zelfs een boodschappenlijstje maken is een onmogelijke taak. Je staat constant onder druk.
Je bent makkelijk afgeleid.
Er zit een "mist" in je hoofd.
Je oordeel over situaties en mensen wordt ook beïnvloed.
Je neemt impulsiever beslissingen, of je kan er gewoon geen meer nemen.
In het voordeel van narcisten
Al deze gevolgen (en dit zijn er maar een paar) zijn in het voordeel van jouw narcist.
En van andere, nieuwe narcisten die je in een dergelijke toestand zou kunnen ontmoeten.
Iemand die niet vooruit kan plannen, kan geen plannen maken om een narcist te verlaten.
Iemand die niet kan helder nadenken en verwoorden wat hij wil, is een makkelijke prooi.
Iemand die zijn herinneringen niet kan structureren, kan niet aan anderen vertellen wat hij allemaal meegemaakt heeft.
Iemand die aan zichzelf twijfelt, denkt "ik ben misschien wel zelf de narcist!".
Narcisten beschuldigen er anderen ook van "labiel" te zijn en "psychische hulp" nodig te hebben. Wel ja, narcistisch misbruik destabiliseert je enorm. Dat is zo. Maar de oorzaak is het misbruik dat je meemaakt(e)!
Iemand die voortdurend in angst en onder stress leeft, "leeft" eigenlijk niet echt. Die overleeft. En die kan ook niet goed verbinden met anderen en dat heeft een impact op zijn interpersoonlijke relaties.
Iemand wiens energie op is, heeft vaak de fut niet om zaken te doen waar hij zou kunnen van genieten. Zaken die een goed gevoel geven en sterker maken. Enzovoort.
Je zit als het ware gevangen in het misbruik.
De traumasporen zitten in ons lichaam, in onze hersenen, in onze emoties, in onze ziel. Ik verwoordde het ooit als "ik heb het gevoel dat mijn ziel verkracht is"...
En ik vind dat -voor mijzelf- nog steeds een accurate beschrijving van hoe narcistisch misbruik voor mij voelde.
Een positieve spiraal
Als dat zoveel met je doet, is er dan nog wel hoop?
Kan je daarvan herstellen?
Zeker en vast!
Dezelfde hersenscans die vastgesteld hebben dat de ACC ontregeld raakt en dat de hippocampus kleiner wordt, hebben ook aangetoond dat onze hersenen terug kunnen normaliseren. De neuroplasticiteit van ons brein is fe-no-me-naal.
Ons brein is flexibel en het is absoluut mogelijk dat je brein en haar functies weer normaliseren. Ons lichaam kan leren om de traumasporen en de stress los te laten en om je stressniveau te beheersen.
Het is helemaal mogelijk om de zware emotionele lading die vastzit aan herinneringen te verminderen of zelfs tot nul te herleiden.
Minder stress, minder emotionele lading, ... dat geeft je meer rust en meer veerkracht.
Met wat meer veerkracht, kan je weer meer leuke dingen doen waar je van geniet, en dat doet je geest goed. Dat voedt de ziel. Je krijgt gelukshormonen. Je voelt je beter. Beetje bij beetje, stapje voor stapje, kom je zo in een positieve spiraal omhoog.
Dat gaat natuurlijk -en helaas- niet vanzelf. En tijd heelt helaas niet alles.
Herstel landt niet plots op je als vogelpoep... Je moet daar zaken voor doén.
(En met "doen" bedoel ik niet "boeken lezen". Lezen over narcisme houdt je brein alleen maar druk bezig, terwijl dat tot rust moet kunnen komen. Het houdt je brein in overdrive doet niks om je stressniveau te verlagen. Dat is niet helend... Sorry aan de schrijvers van boeken!)
Elk mens is anders. Elk mens is uniek.
Ieders verhaal is anders.
Iedereen beleeft dingen anders.
Iedereen heeft een voorkeur voor een bepaalde stressrespons. Ik vind dat met al die zaken rekening moet gehouden worden.
Iedereen verdient een persoonlijke aanpak op maat, vind ik, in een omgeving en bij een persoon waar hij of zij zich begrepen en veilig bij voelt.
Veiligheid is de kern van het probleem en het begin van herstel.
Warme groet,
Eva
#trauma #stress #toxischestress #biologie #neurobiologie #balans #mindbodysoul #helenvannarcistischmisbruik #narcistischmisbruik #narcisme #narcismecoaching #stresscoaching #traumacoaching #veiligheid #polyvagaltheory #polyvagaaltheorie #yoga #traumainformedyoga #mindfulness #somaticactivities #zelfregulatie