Aan de oppervlakte zijn er veel gelijkenissen, maar daaronder zitten fundamentele verschillen.
Ik krijg vaak de vraag: "Hoe weet ik of mijn partner, moeder, broer, collega, ... een narcist is of ASS (Autisme SpectrumStoornis) heeft? Hoe zie ik het verschil?"
Alhoewel beide stoornissen oppervlakkig zeer goed op elkaar kijken, zijn de verschillen zeer groot.
Ik zet de verschillen graag op een rijtje, maar laten we daarbij niet vergeten dat het in beide gevallen om een spectrum gaat, dus dat "de" narcist en "de" autist niet bestaat en dat er vele gradaties en variaties zijn qua gedrag.
Ik hou niet van etiketten en labels, ik gebruik ze zelf enkel als een manier om gedrag te begrijpen en zeker niet om een waardeoordeel te plakken op mensen.
Empathie
Empathie is de kunst je te verplaatsen in de gedachten van andere mensen en daardoor hun gevoelens en standpunten te begrijpen (deel 1) en je handelen daardoor te laten leiden (deel 2). Empathie bestaat dus uit 2 delen:
Theory of Mind (ToM) is het menselijk vermogen om zich een beeld te vormen van het perspectief van een ander en indirect ook van zichzelf. Men maakt gebruik van ToM wanneer men beschrijft wat een ander ziet, voelt of denkt vanuit zijn perspectief.
Een toepasselijke gevoelsreactie ervaren op de situatie.
Mensen met ASS geven wel om jou en je gevoelens, ze realiseren zich gewoon niet dat ze je kwetsen. Ze lijden aan "empathische blindheid". Ze hebben m.a.w. een tekort aan ToM.
Gezien hun problemen met sociaal bewustzijn, zijn volwassenen met ASS geneigd ongevoelig te handelen. Ze behandelen anderen soms verkeerd, zonder rekening te houden met de schade die ze veroorzaken en wat ze moeten doen om het te herstellen. Maar er zit geen doel of kwaadaardigheid achter.
Mensen met NPS (Narcistische PersoonlijkheidsStoornis) hebben wel ToM, ze kunnen je perfect lezen, maar ze zijn afgesneden van hun gevoel, dus ze ervaren het juiste gevoel niet vanbinnen. Vaak hebben ze van in hun prille (onveilige) kindertijd geleerd om het gedrag van hun opvoeders te leren lezen en zijn ze daarin zeer bedreven, maar ze voelen het niet. Hun gevoel is geatrofieerd, zoals een spier die je niet gebruikt.
Reageren ze daardoor niet correct in een sociale context, dan worden ze geconfronteerd met een van hun grootste angsten, de angst om door de mand te vallen, om ontdekt te worden. Dus ze doen hun best om in sociale interactie met anderen te leren wat gepaste reacties zijn in situaties A, B en C, maar de reactie die ze geven is enkel een imitatie van het gedrag van anderen in een dergelijke situatie.
Hun reacties zijn een deel van hun masker naar de buitenwereld toe en hoe ouder ze worden, hoe meer gedrag ze geïmiteerd hebben van anderen en hoe volmaakter hun masker wordt.
Maar er evolueert niks aan de binnenkant. Het komt allemaal niet vanuit hun binnenste en het kan hen ook niet schelen of ze jou of je gevoelens kwetsen.
Ze willen gewoon niet dat de buitenwereld hun binnenkant ziet, dus ze imiteren sociaal aanvaard gedrag om niet ontmaskerd te worden.
Maar wie intensief met een narcist omgaat, ziet dat masker soms afvallen en wanneer narcisten de noodzaak niet (meer) voelen om het masker voor je op te houden, zie je de disfunctionele, echte, mens achter het masker...
En dan komt onze eigen empathie vaak boven, want "niemand kiest ervoor om narcist te worden"... en de kans bestaat dat onze empathie overgaat in sympathie en dat we medelijden krijgen.
Maar dat we eender welke disfunctie begrijpen, wil niet zeggen dat we ze in ons leven moeten toelaten.
Egocentrisme
Alles draait rond de narcist. Narcisten besteden weinig aandacht aan anderen of aan de behoeften van anderen omdat ze denken dat ze belangrijker zijn dan wie dan ook. Ze hebben weinig interesse in of respect voor anderen. Mensen met ASS lijken misschien egocentrisch als narcisten, maar dit komt omdat ze niet beseffen dat ze zich zo gedragen. Ze zien de dingen vanuit hun eigen standpunt en kunnen zich niet voorstellen dat jij anders denkt en voelt dan zij.
Ego
Mensen met ASS hebben een stabiel ego dat niet gevoed moet worden door anderen. Ze hebben een stabiele zelfwaarde en ze gebruiken anderen niet om hun zelfwaarde op te pompen.
Mensen met NPS hebben die stabiele zelfwaarde niet, ze hebben anderen nodig om hun ego te bevestigen en te voeden.
Jouw emoties zijn een energiebron. Valt die ego-voeding weg, kan dat leiden tot decompensatie en zelfs tot psychose.
Kritiek en schuld
Zowel mensen met ASS als mensen met NPS kunnen sociaal gedrag van anderen verkeerd interpreteren, maar het verschil zit in hoe ze daarmee omgaan.
Bij wat ze als kritiek interpreteren, zullen mensen met ASS zich terugtrekken en zichzelf de schuld geven. Ze zoeken de oorzaak bij zichzelf, niet bij een ander.
Iemand met NPS zal eender welke situatie reframen zodat die aansluit bij zijn gevoel van grandiositeit en superioriteit en hij zal de schuld bij een ander leggen.
Het is altijd de schuld van iemand anders, nooit van hemzelf.
Er is altijd iets mis met anderen, nooit met hemzelf.
Een narcist zal bij -gepercipieerde- kritiek ontsteken in woede, die zich kan uiten in een hele waaier van gedrag, van zeer explosieve woedeuitbarstingen over berekende wraak tot (jarenlang) koppig zwijgen...
Arrogantie
Aan de basis van narcisme ligt een verlammend gevoel van onzekerheid en angst.
De persoon met NPS voelt zich ontoereikend, een mislukkeling, en reageert door volledig het tegenovergestelde te tonen, arrogantie, in de hoop dat dit het angstaanjagende gevoel van mislukking zal oplossen.
Hij wil niet geconfronteerd worden met dat gevoel, omdat dat niet overeenkomt met het beeld dat hij van zichzelf wil hebben, dat hij superieur is, dus hij gedraagt zich arrogant. En die arrogantie kan zowel zeer direct zijn als zeer sluw en subtiel.
Mensen met ASS voelen zich misschien ontoereikend, maar wat hun schijnbare zelfingenomenheid drijft, is niet een wanhopige poging om hun ontoereikendheid te verbergen, maar hun beperkte vermogen om te begrijpen dat andere mensen anders zijn dan zij, anders denken, zich anders voelen, andere interesses en doelen hebben enzovoort.
een paar verschillen op een rijtje
Personen met ASS
hebben weinig begrip van de pijn die ze veroorzaken
kunnen je emoties niet lezen
zijn er niet op uit om anderen de schuld te geven
hebben geen empathie, maar ook geen kwaadaardigheid
willen vooral structuur, voorspelbaarheid, duidelijkheid en orde
hebben het moeilijk om sociale interacties te begrijpen
kunnen grenzen accepteren
daar mag je "nee" tegen zeggen
zullen niet koppig zwijgen tegen je ("the silent treatment")
zullen zich niet wentelen in een slachtofferrol
hebben geen ToM
hebben meestal maar 1 dimensie, ze zijn altijd dezelfde
worden getriggered door een gebrek aan vertrouwdheid (nieuwe situaties, plaatsen, mensen, ...)
lijken arrogant door hun gebrek aan sociaal inzicht
hebben geen anderen nodig om hun ego te voeden
lijken egocentrisch maar zijn het niet
willen graag "normaal" gevonden worden
Personen met NPS
kwetsen de gevoelens van andere mensen en geven daar niet om
kunnen je emoties perfect lezen maar reageren niet empathisch
geven anderen dwangmatig de schuld
kennen geen empathie (en kunnen anderen opzettelijk pijn doen)
gedijen op chaos en wanorde (en gebruiken die voor controle en macht)
begrijpen sociale interacties maar controleren, manipuleren en verdraaien de realiteit
kennen geen grenzen en weigeren die te aanvaarden
straffen je wanneer hen "nee" zegt
gebruiken "the silent treatment" om je te straffen (bvb. wanneer je een grens aangeeft)
wentelen zich in een slachtofferrol (zelfmedelijden gecombineerd met jaloersheid op anderen)
hebben ToM maar gebruiken die voor hun eigen doeleinden
wisselen tussen verschillende modi of persoonlijkheden (genre Jeckyll en Hyde)
worden getriggered door zaken die hun ego en imago bedreigen
gedragen zich arrogant omdat ze arrogant zijn en/of om hun gebreken te verbergen
hebben anderen nodig om hun ego te voeden
zijn egocentrisch en egoïstisch
willen graag als uniek en superieur gezien worden (en ook zo behandeld worden)
Kortom, volgens mij is narcisme vooral een tekort aan geven om anderen en ASS is vooral een tekort aan inzicht in anderen.
Maar... de ongevoeligheid van iemand in het autismespectrum kan veranderen door middel van de juiste hulp en ondersteuning.
Narcisme is hopeloos en uitzichtloos...
Mijn raad:
Observeer het gedrag, maar absorbeer het niet.
Kijk altijd naar iemand's gedrag, luister niet naar de woorden.
Verwacht niet dat iemand met narcisme ooit empathie of medelijden zal hebben met je, ook niet o.w.v. de schade die hij jou zelf berokkent.
Ontwikkel gezonde relaties waar je gelukkig van wordt, verwacht geen geluk of gezondheid in een relatie met iemand met narcisme.
Erken dat de persoon in kwestie er mogelijks zelfs genoegen in schept om jou pijn te doen. Narcisten worden gevoed door jouw emotionele reacties op wat zij doen. Daar halen zij energie uit en dat geeft hen een gevoel van macht en belangrijkheid in jouw leven. Jouw pijn is hun voeding.
Je kan niemand veranderen. Punt.
Ongeacht welk "etiket" je op iemand zou kunnen kleven, dat is niet de maatstaf om een relatie aan af te meten, of het nu om je partner, moeder, baas of collega gaat. De maatstaf ben jij en wat jij wil in je leven. Overweeg goed welke plaats je in jouw leven geeft aan mensen die je pijn doen, bewust of onbewust. Jouw leven, jouw keuzes...
Warme groet,
Eva