Als het kind zegt "Ik heb het zelf besloten" bij ouderverstoting

Een artikel over het fenomeen van "de zelfstandige denker" en de taak en verantwoordelijkheid van de binnen-ouder m.b.t. het belang en het welzijn van dat kind.

Vorige week zat ik tegenover een moeder die me met opgeheven hoofd vertelde: "Mijn dochter heeft zelf besloten geen contact meer te willen met haar vader. Ik respecteer haar keuze volledig."

Het klonk nobel, respectvol zelfs. Maar achter die schijnbare autonomie schuilt vaak een veel complexere werkelijkheid die we liever niet onder ogen zien.

Als specialist in verstoorde ouder-kindrelaties en ouderverstoting zie ik dit scenario helaas veel te vaak.

Een kind dat plotseling, ogenschijnlijk uit het niets, één ouder volledig afwijst.

En die afwijzing wordt dan geaccepteerd als een 'autonome beslissing' van het kind. Maar is dat wel zo?

Ouderverstoting en de mythe van de zelfstandige kind-beslisser

We leven in een tijd waarin kinderrechten terecht hoog op de agenda staan. "Luister naar het kind" is het devies geworden.

Maar ergens in die nobel bedoelde beweging zijn we een cruciale nuance uit het oog verloren: er is een fundamenteel verschil tussen de stem van het kind en het belang van het kind.

Kinderen zijn geen kleine volwassenen. Hun hersenen zijn nog volop in ontwikkeling - onze prefrontale cortex, verantwoordelijk voor complexe besluitvorming, is pas rond het 26ste levensjaar volledig uitgerijpt.

Ze kunnen nog niet alle gevolgen van hun keuzes overzien, vooral niet bij emotioneel geladen onderwerpen zoals ouderlijke relaties.

Daarnaast zijn kinderen van nature loyale wezens. Ze willen hun verzorgers plezieren en conflicten vermijden.

In een gezin waar spanningen heersen, kiezen ze vaak instinctief voor de weg van de minste weerstand. Die 'keuze' is dan meer een overlevingsstrategie dan een weloverwogen beslissing.

Het loyaliteitsdilemma dat kinderen verscheurt

Wanneer ouders uit elkaar gaan, komen kinderen vaak in een onmogelijke positie terecht. Ze houden van beide ouders, maar voelen de onderliggende spanningen en loyaliteitsverwachtingen.

Deze kinderen bevinden zich in wat ik de "loyaliteitsspagaat" noem - ze kunnen niet voor beide ouders kiezen zonder het gevoel te hebben de ander te verraden.

In zo'n situatie kan het volledig afwijzen van één ouder paradoxaal genoeg een oplossing lijken. Door resoluut partij te kiezen, probeert het kind de pijnlijke innerlijke verscheurdheid te beëindigen. Het is een defensief mechanisme, geen autonome keuze.

Ik gebruik in mijn praktijk de wetenschappelijk gevalideerde MASIC-methodiek bij ouders en het NICHD-protocol bij kinderen om deze complexe dynamieken in kaart te brengen. Keer op keer blijkt dat kinderen die beweren 'zelf' te hebben besloten, eigenlijk reageren op subtiele (en soms niet zo subtiele) signalen uit hun omgeving.

Waarom we kinderen niet vragen of ze hun tanden willen poetsen

Hier komt de kern van mijn betoog: we vragen kinderen toch ook niet of ze hun tanden willen poetsen? Of ze een veiligheidsgordel willen dragen? Of ze naar school willen? Natuurlijk niet.

We weten dat kinderen de makkelijkste weg kiezen - de weg van de minste weerstand.

Als ouders doen we gewoon wat het beste is voor onze kinderen, ook al zijn ze er niet altijd blij mee.

We zorgen dat ze hun tanden poetsen omdat dat in hun belang is.

We laten hen een gordel omdoen omdat dat hun veiligheid dient.

We sturen hen naar school omdat onderwijs cruciaal is voor hun toekomst.

Waarom hanteren we dan plotseling een andere standaard bij de vraag welke ouder ze willen zien?

Waarom laten we kinderen beslissen over iets wat hun emotionele ontwikkeling en toekomstige relatievaardigheden zo fundamenteel beïnvloedt?

De verwoestende gevolgen van contactbreuk

Onderzoek toont keer op keer aan dat kinderen die een goede relatie hebben met beide ouders beter functioneren op alle vlakken.

Studies van Amato en Keith (1991) laten zien dat kinderen uit intacte gezinnen minder gedragsproblemen hebben en beter presteren op school.

McLanahan en Sandefur (1994) tonen aan dat contact met beide ouders zorgt voor hogere zelfwaarde en betere sociale vaardigheden.

Maar de gevolgen van contactbreuk reiken verder dan statistieken.

Ik zie in mijn praktijk volwassenen die als kind een ouder hebben 'afgesneden' en daar nu, decennia later, nog steeds mee worstelen. Ze beschrijven gevoelens van leegte, onvolledigheid en spijt. Velen zeggen: "Als ik toen had geweten wat ik nu weet..."

De identiteitsvorming van kinderen is nauw verweven met beide ouderlijke relaties.

Een groot deel van wie ze zijn, wordt gevormd door de unieke band met elke ouder.

Het wegvallen van die connectie laat een gat achter dat moeilijk te vullen is.

De cruciale rol van de binnen-ouder

Hier ligt een enorme verantwoordelijkheid bij de ouder bij wie het kind blijft - de binnen-ouder.

Het kan verleidelijk zijn om de 'keuze' van je kind te omarmen, vooral als het je eigen gevoelens over de ex-partner bevestigt.

Maar juist dan is het cruciaal om boven je eigen emoties uit te stijgen.

De binnen-ouder heeft de unieke positie om de situatie om te buigen. Dit vereist moed en zelfreflectie. Het betekent:

1. Het actief stimuleren van contact met de andere ouder, ook als je kind daar weerstand tegen vertoont

2. Het helpen nuanceren van de zwart-witvisie die je kind mogelijk heeft ontwikkeld

3. Het creëren van een veilige ruimte waarin je kind beide ouders kan liefhebben zonder schuldgevoel

4. Het zoeken van professionele hulp wanneer de situatie vastloopt

   
   

Dit is geen gemakkelijke weg. Het vraagt om het overwinnen van je eigen gekwetstheid en misschien zelfs woede. Maar het is een investering in de toekomst van je kind die zich honderdvoudig terugbetaalt.

Praktische stappen naar herstel

Herstel is mogelijk, maar vereist een doordachte aanpak. In mijn ervaring werken de volgende strategieën:

Start klein: Begin niet met een weekenduitje, maar met een kort telefoongesprek of videocall. Bouw langzaam op.

Erken gevoelens: Zeg tegen je kind: "Ik begrijp dat je boos bent op papa/mama. Het is oké om die gevoelens te hebben. En het is ook oké om van beiden te houden."

Wees een rolmodel: Spreek respectvol over de andere ouder, ook in moeilijke momenten. Kinderen leren meer van wat ze zien dan van wat ze horen.

Zoek professionele hulp: Een therapeut gespecialiseerd in [verstoorde ouder-kindrelaties] kan waardevolle begeleiding bieden bij dit delicate proces.

Geduld oefenen: Herstel is een proces, geen gebeurtenis. Soms duurt het maanden of zelfs jaren voordat doorbraken komen.

De realiteit van onvolmaakt ouderschap

Hier moet ik eerlijk zijn: geen enkele ouder is perfect.

We maken allemaal fouten, hebben onze gebreken en schieten soms tekort.

Deze realiteit erkennen is cruciaal in situaties van contactweigering.

De vraag is niet of een ouder perfect is, maar of er sprake is van liefde, betrokkenheid en een oprechte poging om het beste te doen voor het kind.

Als het antwoord 'ja' is, dan wegen de voordelen van behoud van de relatie vrijwel altijd op tegen de nadelen van gepercipieerde tekortkomingen.

Kinderen hebben baat bij de rijkdom van beide ouderlijke perspectieven. Elke ouder brengt unieke kwaliteiten, ervaringen en lessen mee. Het afsnijden van één kant betekent het missen van de helft van hun erfgoed.

Voorbij de oppervlakte kijken

Wanneer een kind zegt geen contact te willen, moeten we als verantwoordelijke volwassenen verder kijken dan die oppervlakkige verklaring.

Met de methodieken die ik inzet - de MASIC bij ouders en het NICHD-protocol bij kinderen - breng ik de werkelijke dynamieken in kaart.

Vaak blijken de redenen die kinderen geven bij nader inzien niet zwaar genoeg om een totale contactbreuk te rechtvaardigen.

Veel 'beslissingen' van kinderen zijn eigenlijk reacties op:

1. Subtiele beïnvloeding door de binnen-ouder

2. De wens om loyaliteitsconflicten te vermijden

3. Angst voor emotionele reacties van de voorkeursouder

4. Misinterpretatie van normale ouderlijke grenzen als 'gemeen' gedrag

   
   
   
   

De langetermijnvisie die we missen

We zijn zo gefocust op het respecteren van de huidige wensen van kinderen dat we vergeten naar de toekomst te kijken.

Wat betekent deze 'keuze' over vijf, tien of twintig jaar?

Uit onderzoek van Hango (2006) blijkt dat emotionele steun van beide ouders cruciaal is voor de ontwikkeling van veerkracht. Kinderen die zich door beide ouders gesteund voelen, zijn beter voorbereid op de uitdagingen van het leven.

Daarnaast tonen studies aan dat contactbreuk kan leiden tot patronen van relationele afwijzing die zich herhalen in toekomstige relaties. Het kind leert dat mensen uit je leven 'bannen' een acceptabele oplossing is voor relatieproblemen.

Een oproep tot moed en actie

Het is tijd voor een andere benadering. We moeten de moed hebben om verder te kijken dan de oppervlakkige 'keuzes' van kinderen en te handelen in hun werkelijke belang.

Dit betekent niet dat we kinderen moeten negeren of hun gevoelens moeten wegwuiven. Integendeel. Het betekent dat we hun gevoelens serieus nemen, maar ook de wijsheid en levenservaring inzetten om hen te begeleiden naar beslissingen die hen op lange termijn ten goede komen.

Voor binnen-ouders betekent dit het overwinnen van de verleiding om de 'keuze' van je kind te omarmen als bevestiging van je eigen gelijk. Het betekent het tonen van echte liefde door het moeilijke gesprek aan te gaan, grenzen te stellen en zo nodig professionele hulp in te schakelen.

Voor professionals in het veld betekent dit een kritischere blik op situaties waarin kinderen contact weigeren. Het betekent grondiger onderzoek naar de achterliggende dynamieken voordat we 'kinderautonomie' als vanzelfsprekend accepteren.

De toekomst van onze kinderen hangt af van de keuzes die wij vandaag maken.

Laten we ervoor kiezen om hen de rijkdom van beide ouderlijke relaties te geven, ook als dat betekent dat we soms tegen hun uitgesproken wensen in moeten handelen.

Want uiteindelijk is dat wat echte liefde doet: het neemt moeilijke beslissingen om het welzijn van degenen om wie we geven te beschermen. Onze kinderen verdienen niets minder.

Heb jij als ouder of professional te maken met een situatie waarbij een kind contact weigert?

Durf jij de moeilijke vragen te stellen over wat werkelijk in het belang van het kind is?

Heel hartelijk,

Eva