Wat houdt ons vast en trekt ons terug? En vooral... hoe kun je ontsnappen uit een gewelddadige relatie en weerstaan aan de drang om terug te keren naar die partner?
Emma
Daar was ze, onmiskenbaar. Een nieuwe, maar al donkerder wordende kring rond haar oog, blauw en gezwollen.
"Wil je me daar iets over vertellen?" Vroeg ik haar.
"Niet nu", zei ze.
Ze vertelde me wel hoe ze "al duizend keer" definitief had willen vertrekken, maar het niet kon. Hoe haar vriendinnen hadden opgegeven op haar in te praten omdat ze haar al jaren hadden gezegd dat ze hem moest verlaten. Ze moest het zelf maar weten.
Hoe haar zus helemaal niet meer met haar praatte.
Ze vonden het haar eigen schuld.
Ondanks dat ze mishandeld worden, vinden veel mensen, zowel vrouwen als mannen, het heel moeilijk om hun gewelddadige partner te verlaten. En velen keren meerdere keren terug, zelfs als ze toch de moed gevonden hebben om weg te gaan.
"Maar ik ga altijd terug!" zei ze, met een toon van wanhoop in haar stem.
"Hij behandelt mij als vuilnis, maar ik blijk niet in staat om hem voorgoed te verlaten!"
Ik wist dat wat ik ging zeggen verwarrend zou kunnen lijken, maar ik had het gevoel dat Emma zou weten wat ik bedoelde.
"Als je erin zit, zit je er middenin en van daar kan het bijzonder moeilijk zijn om te weten waar je precies in zit!"
En ja hoor, ze wist precies wat ik bedoelde...
Het kan onbegrijpelijk en dom lijken voor anderen wanneer een slachtoffer bij zijn/haar misbruiker blijft. En dat het slachtoffer terugkeert, dat kan op nog minder begrip rekenen.
De hardvochtige gedachte van een buitenstaander zou kunnen zijn: "Wel, dan krijg je maar je verdiende loon, het is jouw keuze!"
Maar vaak is dat ze terugkeren nét zo onbegrijpelijk voor de persoon die wordt misbruikt zelf. Zij begrijpen het vaak zelf niet. Het is alsof ze terug in de situatie worden gezogen.
Waarom blijf je?
Het is een feit dat veel mensen, zowel vrouwen als mannen, het moeilijk vinden om hun gewelddadige partner te verlaten, ondanks dat ze worden misbruikt.
Onderzoek uitgevoerd bij vrouwen naar waarom ze het moeilijk vinden om te vertrekken, concludeerde dat dit te wijten was aan een combinatie van:
Laag zelfbeeld (veel vrouwen vonden dat ze iets beters niet waard waren)
Alternatieven die als negatief gezien worden
Het gevoel de tijd en energie die ze al in de relatie hebben geïnvesteerd niet te willen verspillen
In deze studie was het meeste misbruik psychologisch en bestond het uit schelden, zoals "dik" en "lelijk".
Uit de studie bleek dat een laag zelfbeeld soms het gevolg was van kindermishandeling maar ook van het misbruik in de huidige relatie.
Sommige vrouwen waren in gewelddadige relaties terechtgekomen of er te lang in gebleven, omdat vroege emotionele conditionering hen het gevoel had gegeven dat ze geen fatsoenlijke behandeling verdienden. Ze waren het gewend om onfatsoenlijk behandeld te worden.
De vrouwen die als kind waren misbruikt, bleken daardoor een hogere tolerantie te hebben voor het huidige misbruik en het zelfs ergens "normaal" te vinden.
Mensen met een laag zelfbeeld kunnen partners kiezen die zich onvoorspelbaar of zelfs ronduit minachtend tegenover hen gedragen. Als je niet van jezelf houdt, voel je je misschien meer afgestemd op iemand die je net zo slecht behandelt als je jezelf behandelt. Ze kunnen daardoor partners afwijzen die hen wel goed behandelen en positieve waardering tonen. Positieve aandacht voelt niet vertrouwd (en daardoor niet veilig) voor hen.
Twee maanden na het onderzoek was maar liefst 88% van de vrouwen nog steeds bij de gewelddadige partner.
Een laag zelfbeeld kan zowel een oorzaak als een gevolg zijn van misbruik.
Ook bij mensen die in hun kindertijd geen emotioneel of psychisch misbruik meemaakten, kan een voorheen gezond gevoel van eigenwaarde ondermijnd worden door misbruik en geweld in hun latere relaties.
Vanuit mijn therapeutische ervaring zou ik nog een paar redenen willen toevoegen waarom een misbruikte cliënt bij zijn/haar misbruiker kan blijven:
Ongeloof dat ze daadwerkelijk kunnen ontsnappen aan de misbruiker Ze kunnen bang zijn voor lichamelijk letsel of vergelding, tegenover henzelf, de kinderen, de huisdieren, ...
De overtuiging dat het misbruik hun schuld is. Misschien omdat ze dit keer op keer te horen hebben gekregen van de misbruiker, zoals "JIJ hebt me dat laten doen!" "Kijk nu eens wat JIJ me hebt laten doen!" "JIJ doet mij dit doen!"
Financiële afhankelijkheid Het slachtoffer kan het gevoel hebben, deels misschien door een laag zelfbeeld, dat hij/zij niet in staat is om zichzelf te onderhouden.
Als ze kinderen hebben met de misbruiker, kunnen ze zich ook niet in staat voelen om het gezin uit elkaar te halen
De intense emoties van afwisselend angst en hoop verwarren met liefde
En er kan ook een verwrongen verslavende psychologie in het spel zijn, intermitterende versterking
De regel van intermitterende versterking
Een mishandeld persoon kan zich pervers dankbaar gaan voelen voor elke keer dat zijn/haar misbruiker hem/haar goed behandelt.
Schaarsheid verhoogt immers de gepercipieerde waarde van iets.
Als iemand constant aardig is tegen ons, kan die aardigheid vanzelfsprekend worden.
Als iemand daarentegen doorgaans koud of gemeen tegen ons is, en maar af en toe en onvoorspelbaar eens "aardig", kunnen we een soort verwrongen verslaving aan hen ervaren. We hunkeren naar dat moment van aardigheid. We weten alleen niet wanneer we het krijgen.
Waarom? Vanwege het verslavende karakter van wat we "intermitterende versterking" noemen.
Gedragspsycholoog B. F. Skinner ontdekte dat inconsistente, of intermitterende (en daarom schaarse) beloningen, verslavend en dwangmatig gedrag bevorderen.
Skinner ontdekte bijvoorbeeld dat katten die na bepaald gedrag niet altijd werden beloond met eten, dwangmatiger handelden dan katten die altijd met voedsel werden beloond.
Geloof het of niet, gokken zou minder dwangmatig zijn als mensen altijd zouden winnen!
Evenzo zouden drugsverslaafden zich misschien vrijer voelen als ze altijd een "high" scoorden in plaats van slechts af en toe.
Zo ook is iemand die keer op keer teruggaat naar de neerbuigende, gewelddadige, onvoorspelbare partner verslaafd aan de goede tijden vanwege hun schaarste...
Intermitterende versterking binnen destructieve relaties is een patroon van harteloze en wrede behandeling met af en toe willekeurige uitbarstingen van genegenheid.
De misbruiker deelt spaarzaam beloningen uit. Een beetje genegenheid hier, een complimentje daar. Soms cadeautjes of leuke verrassingen of misschien vriendelijke woorden in plaats van de scheldwoorden of klappen die we verwachten.
Zelfs simpelweg "niet-wreed-zijn" kan met de tijd worden gezien als heel vriendelijk gedrag van een persoon die vaak wreed en onaangenaam is.
(We zien hierin echo's van het Stockholm-syndroom...)
Het feit is dat een fatsoenlijke behandeling maar sporadisch en onvoorspelbaar wordt gegeven tijdens de misbruikcyclus, zodat naar deze goede behandeling wordt verlangd. Men weet dat er potentieel is, men kàn een goede behandeling krijgen, maar wanneer.
Mensen gaan meer en meer hun best doen om die goede behandeling te krijgen.
De cyclus wordt verslavend omdat die goede behandeling niet altijd gegeven wordt of zelfs langdurig niet gegeven wordt.
Het slachtoffer kan het gevoel krijgen dat, met als ze maar genoeg liefde geven en hun best doen, de persoon zal veranderen of dat de goede behandeling (terug?) de norm zal worden.
Maar zo werkt het - natuurlijk- niet... Helaas.
Het is nooit de schuld van het slachtoffer
Dit alles wil natuurlijk niet zeggen dat het slachtoffer op enigerlei manier het misbruik wil!
En de meeste mensen in gewelddadige relaties zullen geen idee hebben van de psychologische factoren die ten grondslag kunnen liggen aan hun schijnbaar verbijsterende gedrag. (Daarom leg ik het hier graag uit.)
Het kan bijvoorbeeld zijn dat het verlangen naar vriendelijkheid van een wreed persoon intenser is dan het verlangen naar vriendelijkheid van iemand die ons consequent positief en fatsoenlijk behandelt.
En de bedwelmende roes die voortkomt uit het ontvangen van die zeldzame doses vriendelijkheid tegen een achtergrond van wreedheid, is iets dat mensen in gezonde relaties misschien nooit zullen begrijpen.
Iets om in ieder geval over na te denken...
Dus... hoe ontsnap je als je gevangen zit in een gewelddadige relatie én zelftwijfel?
Kijk, ik kan als therapeut/coach niemand dwingen iemand te verlaten, noch kan ik iemand beletten terug te gaan.
Maar als het gaat om iemands basisveiligheid, zeker als er kinderen bij betrokken zijn, kan (en zal) ik wel mijn ernstige bezorgdheid uiten.
Veel van mijn cliënten worden emotioneel en psychisch misbruikt in plaats van fysiek, maar ook dan ben ik mij altijd bewust dat de veiligheid prioriteit 1 is. Niet-fysiek geweld kan escaleren naar fysiek geweld.
Stap één: Zorg voor zoveel mogelijk veiligheid
Emma werd steeds vaker fysiek, emotioneel en psychisch mishandeld.
Ik vreesde voor haar veiligheid en die van haar kinderen. En ik was dus niet zo blij dat ze weer terugkeerde naar hem... (Ik leef mee met mijn cliënten en wil alleen het beste voor hen.)
Ik vroeg haar of hij wist dat ze bij mij was en ze zei dat hij dat niet wist.
Ik vroeg haar of ze hem bij de politie zou aangeven en tot mijn verbazing zei ze dat ze dat zou doen.
Ze ging bij een vriendin logeren met de kinderen en diende effectief klacht in.
Tegen de tijd dat ik Emma weer zag, leek ze haar vastberadenheid om los te komen van haar vriend (ex-vriend) weer te verliezen...
Ik merkte dat ze sprak over "medelijden met hem krijgen".
"Diep vanbinnen is het echt geen slechte man. En we hebben toch ook veel leuke momenten samen... Kan ik mijn klacht niet terug intrekken?"
Ze zei dat ze de relatie misschien toch zou kunnen doen slagen als ze gewoon nog meer van hem hield of harder haar best deed.
Hetzelfde oude patroon kwam naar boven...
Weggaan, de relatie door een roze bril zien, en dan teruggaan met het gevoel dat het allemaal op de een of andere manier haar schuld was, dat ze niet beter verdiende, en dat, als zij beter haar best deed, de relatie zou kunnen werken.
Dus... hoe kon Emma deze verslavende en destructieve cyclus te overstijgen?
Stap twee: Herinner je de slechte tijden
Zoals bij elke verslaving, kan iemand, eenmaal ze weg zijn van de misbruiker, terug bij hem/haar willen zijn, ondanks al het vreselijke misbruik. Hoe komt dit?
Dopamine staat bekend als de "motiverende" chemische stof en -tenzij het wordt gekaapt door verslaving- dopamine heeft het de neiging om ons te motiveren om te doen wat goed voor ons is. Drink als je dorst hebt, rust als je moe bent, leer nieuwe vaardigheden, enzovoort.
Dit wordt gemedieerd door de opiaatbeloningssystemen in de hersenen, die samenwerken met dopamine om ons te helpen overleven en gedijen.
Maar dit beloningsnetwerk in de hersenen kan worden gekaapt door verslavende, zelfdestructieve patronen, zoals de relatie van Emma.
En als dat zo is, behandelt het negatieve herinneringen heel anders dan positieve herinneringen...
Tijdens het bijna bedwelmende verlangen, of het nu gaat om een drug, activiteit of persoon, zorgt de opiaatbeloningsroute ervoor dat we de slechte tijden vergeten ten gunste van de goede.
M.a.w. we vergeten de ellende en de pijn en herinneren ons vooral de goede momenten.
Dus het effect van dopamine kan, naarmate het verlangen toeneemt, ervoor zorgen dat de drinker zich niet bewust is van de nadelen van overmatig drinken.
Evenzo herinnert de gokker zich de "high" en sensatie en de vlucht van gokken, maar niet, op het moment, de schaamte, schuld, depressie, verlegenheid en ondergang...
Als die gevoelens in het bewustzijn zouden worden geduwd op het moment dat de drinker op het punt stond te drinken of de gokker op het punt stond te gokken, zou het gedrag moeilijker worden om te doen.
Emma's partner was aantrekkelijk, grappig, attent en jongensachtig charmant. (Toch als er vrienden bij waren.)
Toen hij Emma vertelde dat hij van haar hield, dat hij zonder haar niet kon leven en dat niemand anders ooit zoveel van haar zou kunnen houden zoals hij, geloofde ze hem...
Emma zag de relatie op dat moment door een roze bril.
Of in ieder geval door een bril die de enorme hoeveelheden ellende in de relatie eruit filterde!
Door dopamine gekleurde herinneringen blokkeerden de slechte herinneringen en richtten haar aandacht alleen op de positieve...
Het is niet dat Emma het misbruik was vergeten, ze kon opsommen wat haar vriend allemaal had gedaan, maar omdat dopamine ons doet focussen op wat we echt willen, werden de aspecten van de relatie die Emma niet wilde, in haar herinneringen geminimaliseerd en werden de mooie aspecten van de relatie onrealistisch gesublimeerd.
Net als de alcoholist die verstrikt raakt in het verlangen naar alcohol, was Emma zich bijna niet bewust van de negatieve aspecten van de relatie.
Dopamine motiveert ons, en een deel van de manier waarop het dit doet, is door ons de nadelen te laten vergeten, of ze in ieder geval niet zo veel te voelen.
Ik hoop dat deze informatie je laat inzien welke cruciale rol de chemie in je hersenen speelt en dat wilskracht alleen tekortschiet om dit mechanisme te "overrulen".
En dat je dus geen slappeling bent als het moeilijk voor je is.
Dus...
Stap drie: Koppel de slechte tijden aan de goede d.m.v. een NLP techniek
De verslavende focus, die ons alleen door dopamine gekleurde herinneringen aanbiedt, herinneringen aan de goede tijden die met de relatie worden geassocieerd en niet met de slechte, zorgt ervoor dat we de bredere context uit het oog verliezen.
Hoe gaat het met de kinderen?
Hoe gaat het met hun gedrag op school?
Hoe gaat het met jouw gezondheid, in al zijn aspecten?
Ik vroeg Emma wat ze zich voorstelde dat er zou gebeuren als ze terug zou gaan naar haar vriend (of, op dit moment, ex-vriend) en voor onbepaalde tijd bij hem zou gaan wonen met de kinderen.
Ik vroeg haar om haar ogen te sluiten en zich daar echt op te focussen.
Hoe zou het met haar gaan na nog eens tien jaar van misbruik en wreedheid?
Hoe zou het met de kinderen gaan?
Ze verbleekte een beetje en zei dat ze bang was dat het geweld zou escaleren, dat hij haar zou bedriegen met andere vrouwen, dat hij haar in elkaar zou slaan of erger en dat de kinderen daar getuige van zouden zijn.
"En wat zou je huidige zelf willen zeggen tegen je toekomstige zelf, die daar in de toekomst tien jaar bij hem is?"
Ze keek gepijnigd en zei: "Ik zou de mij van over tien jaar, als ik nog leefde, vertellen dat je eruit kunt komen, dat je er misschien jaren geleden al uit had kunnen komen. Dat je beter verdient! En de kinderen ook!"
We exploreerden haar gevoel dat ze vond dat ze hem zou moeten kunnen veranderen en haar neiging om excuses voor hem te verzinnen. Ze was het ermee eens dat hij een eerlijk deel van de verantwoordelijkheid moest krijgen.
Ik vroeg haar toen om haar ogen te sluiten en toegang te krijgen tot de mooie, aangename, heerlijke, dopamine-getinte beelden van haar ex.
Met die beelden in gedachten vroeg ik haar om haar ogen te openen, ze dan weer te sluiten en zich in plaats daarvan te concentreren op de pijn, de schaamte, de angst, de opgekropte woede, het verraad, de walging, enzovoort die ze voelde in de tijden waarin ze misbruik en geweld meemaakte.
(Je kan dat zelf ook doen, nu, en daarna verderlezen.)
Wat ik aan het doen was, was die twee staten laten samensmelten, zodat ze, zodra ze aan hem begon te denken "door een roze bril", onmiddellijk een diepgeworteld en onaangenaam gevoel zou voelen van de realiteit van het misbruik.
Dit staat bekend als "scrambling" in NLP en in Ericksoniaanse hypnotherapie.
Het kan een zeer krachtige techniek zijn, vooral voor dwangmatige verlangens waarbij dopamine delen van de werkelijkheid blokkeert.
Tegen het einde van de sessie klonk Emma niet meer zo sentimenteel weemoedig toen ze over haar ex sprak.
Ze begon naar hem te verwijzen als haar ex en zei dat ze niet langer in staat was om positief over hem te denken zonder dat de realiteit van het misbruik binnensijpelde.
Ik had het gevoel dat ze een blad had omgeslagen.
Maar de jaren van kwelling, kleinering, gescheld en geweld hadden grote schade aangericht aan Emma's gevoel van eigenwaarde...
Stap vier: Bouw een gevoel van eigenwaarde op
Klein gemaakt worden door beledigingen en bedreigingen.
Lijden onder de objectivering van allerlei vormen van misbruik en geweld.
Gecontroleerd, ondervraagd en in de gaten gehouden worden bij alles wat je zegt en doet en waar je ook heen gaat.
Dit alles doet niet alleen afbreuk aan het gevoel van eigenwaarde, maar scheurt er ook grote stukken van je gevoel van "identiteit" en eigenwaarde weg... Als dat er voorheen al was...
Emma had eerder al een gewelddadige relatie gehad en we werkten er aan -via de Rewind techniek en hypnotherapie- om de schade en emotionele conditionering van die eerdere gewelddadige relatie ongedaan te maken, evenals vreselijke herinneringen aan haar recentere relatie.
We versterkten -eveneens via hypnose- haar gevoel van eigenwaarde, zelfliefde, zelfvertrouwen, identiteit en ze leerde grenzen te stellen. Deze vaardigheden hebben haar geholpen om de nodige stappen te zetten, want ze was het waard.
Deze sterke basis beschermt haar ook tegen destructieve relaties in de toekomst. Ze zal veel sneller zeggen "niet met mij"!
(JIJ kan dit ook. Dit programma kan ook jou daarbij helpen.)
Je verdient het om opnieuw vertrouwen te krijgen. Om veilig en gelukkig te zijn.
En je kinderen verdienen dat ook, plus, ze verdienen een voorbeeld van hoe een gezonde relatie eruitziet.
Emma verliet niet zo lang daarna haar misbruiker voorgoed.
Het ging op alle vlakken steeds beter met haar en met haar kinderen.
Ze kon weer meer werken, voelde zich energieker, begon haar vrienden weer te zien, liep meer rechtop, glimlachte meer en vond uiteindelijk iemand die haar wel goed behandelde...
En daar doen we het voor.
Met warmte,
Eva
#intrafamiliaalgeweld #huiselijkgeweld #geweldismeerdanslaan #psychischgeweld #emotioneelgeweld #fysiekgeweld #verslaving #dopamine #intermitterendeversterking #conditionering #traumaband #stockholmsyndrome #trauma #helen #hoop #eigenwaarde #zelfliefde #zelfvertrouwen #identiteit #authentiekleven #grenzenstellen #veiligheid
Bronnen