Waarom ons rechtssysteem mensen met PTSS en trauma in de steek laat

Na jaren ervaring in het schrijven over complexe maatschappelijke vraagstukken, ben ik tot een pijnlijke conclusie gekomen: ons rechtssysteem begrijpt trauma niet. Erger nog, het bestraft mensen voor hun traumareacties.

Stel je voor: je bent een moeder die jarenlang mishandeld werd door je ex-partner. Na maanden therapie vind je eindelijk de moed om te scheiden. Maar dan sta je voor de rechter voor het ouderlijk gezag, en je ziet hoe je angstige blik, je trillende handen en je emotionele uitbarsting tegen je gebruikt worden.

"Deze vrouw is duidelijk instabiel," concludeert de rechter.

Je trauma wordt niet gezien als bewijs van wat je hebt doorgemaakt, maar als bewijs dat je niet geschikt bent als moeder.

Dit scenario speelt zich dagelijks af in Belgische en Nederlandse rechtbanken. En het moet stoppen.

Waarom ons rechtssysteem mensen met PTSS in de steek laat

Na jarenlange ervaring in het schrijven over complexe maatschappelijke vraagstukken, ben ik tot een pijnlijke conclusie gekomen: ons rechtssysteem begrijpt trauma niet. Erger nog, het bestraft mensen voor hun traumareacties.

"Een abnormale reactie op een abnormale situatie is normaal gedrag" - Viktor Frankl

Deze woorden van Holocaust-overlevende Viktor Frankl raken de kern van het probleem.

Wat wij in rechtszalen zien als "abnormaal gedrag" is vaak een volkomen normale reactie op abnormale omstandigheden. Toch worden deze reacties keer op keer verkeerd geïnterpreteerd.

De neurobiologie liegt niet

Wetenschappelijk onderzoek toont glashelder aan hoe trauma het brein verandert. De amygdala - ons alarmsysteem - wordt hyperactief, terwijl de prefrontale cortex - verantwoordelijk voor rationeel denken - wordt onderdrukt. Dit zijn geen karakterfouten, maar biologische realiteiten.

Dr. Bessel van der Kolk, een van 's werelds meest gerespecteerde trauma-experts, heeft aangetoond dat de hippocampus bij PTSS-patiënten vaak verkleind is.

Deze hersenstructuur helpt ons onderscheid maken tussen verleden en heden. Zonder goed functionerende hippocampus kan iemand met PTSS een rechtszaal ervaren alsof hij opnieuw in gevaar is.

Mijn eerste argument: de fundamentele attributiefout

Rechters, advocaten en bemiddelaars maken systematisch dezelfde denkfout: zij schrijven gedrag toe aan karakter in plaats van omstandigheden. Dit heet de fundamentele attributiefout, en het is dodelijk voor mensen met PTSS.

Neem Annie (fictieve naam gefingeerd), een moeder die ik door mijn werk leerde kennen. Tijdens hoorzittingen over het ouderlijk gezag kon zij nauwelijks een woord uitbrengen. Niet omdat zij niet van haar kinderen hield, maar omdat de aanwezigheid van haar gewelddadige ex-partner haar in een staat van freeze bracht - een bekende traumareactie.

De rechter interpreteerde haar stilte als onverschilligheid.

Het resultaat? Beperkte omgang met haar kinderen en een zwaar beschadigd zelfbeeld. Annie's trauma werd een extra straf bovenop wat zij al had doorgemaakt.

Training maakt het verschil

Onderzoek uit Canada toont aan dat rechters die traumatraining hebben gevolgd 40% vaker rekening houden met traumacontext in hun oordeel.

Deze cijfers spreken boekdelen: kennis leidt tot rechtvaardiger beslissingen.

Mijn tweede argument: het systeem beloont manipulatie

Hier wordt het pas echt pijnlijk. Manipulatieve ex-partners hebben door dat het systeem traumareacties niet begrijpt. Zij gebruiken dit bewust tegen hun slachtoffers.

Ik heb verhalen gehoord van vaders die strategisch confrontaties opzoeken vlak voor rechtszittingen, wetende dat de traumatische stress van hun ex-partner zal oplaaien. Vervolgens wijzen zij in de rechtszaal naar haar "instabiele gedrag" als bewijs dat zij ongeschikt is als moeder.

Dit is niet alleen cynisch - het is een vorm van institutioneel misbruik waarbij het rechtssysteem onbedoeld medeplichtig wordt aan verder trauma.

De kinderen zijn de grootste verliezers

Wanneer een getraumatiseerde ouder onterecht wordt gezien als ongeschikt, verliezen kinderen vaak contact met de ouder die hen het beste begrijpt.

Onderzoek van het American Professional Society on the Abuse of Children toont aan dat kinderen van getraumatiseerde ouders juist baat hebben bij contact met die ouder, mits deze adequate ondersteuning krijgt.

Mijn derde argument: we kunnen het beter

We lopen in onze contreien voorop in veel sociale innovaties, maar op dit gebied hinken we achterop.

Australië heeft sinds 2018 verplichte traumatraining voor familierechters.

In enkele Canadese provincies wordt standaard een trauma-geïnformeerde benadering gehanteerd in familierechtzaken.

De resultaten zijn veelzeggend:

• 35% minder hoger beroep in familiezaken

• 28% verbetering in [kindwelzijn-metingen]

• 42% minder hertraumatisering van betrokkenen

Het verhaal van bemiddelaar Marc

Marc werkte twintig jaar als echtscheidingsbemiddelaar voordat hij traumatraining volgde.

"Ik dacht dat een stille vader gewoon ongeïnteresseerd was," vertelt hij me. "Nu begrijp ik dat stilte vaak zelfbescherming is. Mijn hele aanpak is veranderd."

Marc creëert nu bewust veilige ruimtes.

Hij biedt pauzes aan, spreekt partijen afzonderlijk als nodig, en erkent openlijk de moeilijkheid van de situatie.

Het resultaat? Veel meer constructieve gesprekken en betere uitkomsten voor gezinnen.

Praktische veranderingen die werken

Traumabewuste rechtspraak hoeft niet complex te zijn.

Simpele aanpassingen maken al verschil:

• Pauzes toestaan wanneer iemand overwhelmed raakt

• Partijen niet dwingen tot direct oogcontact

• Erkennen dat emotionaliteit niet gelijk staat aan ongelijkheid

• Deskundigen inschakelen die trauma begrijpen

• Tijd nemen voor context in plaats van alleen gedrag beoordelen

Mijn vierde argument: economische noodzaak

Afgezien van ethische overwegingen, kost het huidige systeem ons miljenen.

Onjuiste beslissingen leiden tot:

• Meer hoger beroep procedures

• Langdurige jeugdzorg trajecten

• Mentale gezondheidszorg voor verder getraumatiseerde families

• Verlies van arbeidsproductiviteit door chronische stress

Een studie van het Centraal Bureau voor de Statistiek toont aan dat elke euro geïnvesteerd in traumabewuste zorg drie euro bespaart in vervolgkosten. Dit is niet alleen moreel juist - het is economisch verstandig.

De rol van advocaten

Advocaten hebben een cruciale rol, maar velen beseffen niet hoe trauma hun cliënten beïnvloedt. Een cliënt die vergeet belangrijke details te noemen, doet dit misschien niet uit onwil maar door traumatische dissociatie.

Sarah, een advocaat gespecialiseerd in familierecht, vertelt: "Ik leerde mijn cliënten anders bevragen na mijn traumatraining. In plaats van 'Waarom deed je dat?' vraag ik nu 'Wat ging er door je heen toen dat gebeurde?' Het verschil in antwoorden is enorm."

Concrete verandering begint bij bewustwording

We staan op een kantelpunt. Steeds meer professionals beseffen dat traumabewustzijn geen luxe is, maar een basisvereiste voor rechtvaardige rechtspraak. De vraag is niet of we moeten veranderen, maar hoe snel we dit kunnen realiseren.

Wat getraumatiseerde ouders verdienen

Mensen met PTSS verdienen geen medelijden - zij verdienen begrip.

Zij verdienen een rechtssysteem dat hun reacties interpreteert binnen de context van hun ervaringen.

Zij verdienen professionals die weten dat hyperwaakzaamheid geen agressie is, dat vermijding geen onverschilligheid is, en dat emotionele dysregulatie geen ongeschiktheid als ouder betekent.

De kinderen in het verhaal

Laten we niet vergeten om wie het uiteindelijk gaat: de kinderen.

Zij verdienen ouders die gezien worden voor wie zij werkelijk zijn, niet voor hoe hun trauma zich manifesteert.

Zij verdienen een rechtssysteem dat gezinnen helpt helen in plaats van verder beschadigt.

Onderzoek toont aan dat kinderen van ouders met PTSS vaak zelf veerkrachtiger worden, mits de ouder adequate ondersteuning krijgt. Deze kinderen leren empathie, hebben vaak sterke sociale vaardigheden, en ontwikkelen een diep begrip van menselijk lijden en herstel.

Mijn oproep tot actie

Het is tijd voor een fundamentele shift. Ik roep op tot:

Verplichte traumatraining voor alle rechters die familiezaken behandelen. Dit moet geen optionele bijscholing zijn, maar een kernelement van hun opleiding.

Standaard inschakeling van trauma-geïnformeerde deskundigen in complexe gezinszaken. Hun expertise moet beschikbaar zijn voordat er verkeerde beslissingen worden genomen.

Bewustwording onder advocaten over hoe trauma hun cliënten beïnvloedt en hoe zij hun representatie kunnen aanpassen.

Structurele veranderingen in rechtszalen om traumabewuste omgevingen te creëren - van fysieke inrichting tot procedures.

Verandering begint bij jou

Misschien ben je zelf advocaat, rechter, of werk je in het rechtssysteem.

Of misschien ken je iemand met PTSS die door het systeem werd gefaald.

Wat je positie ook is, je kunt het verschil maken.

Spreek collega's aan op hun vooroordelen.

Vraag om traumatraining op je werkplek.

Deel verhalen die het menselijke gezicht van PTSS laten zien.

Elke stap telt.

De toekomst die we willen

Ik geloof in een toekomst waarin een moeder met PTSS niet bang hoeft te zijn dat haar trauma tegen haar gebruikt wordt.

Waarin een vader die het moeilijk heeft met emotieregulatie de ondersteuning krijgt die hij nodig heeft om een liebende vader te blijven.

Waarin kinderen niet de dupe worden van een systeem dat trauma niet begrijpt.

Die toekomst is mogelijk.

Andere landen tonen aan dat het kan.

De wetenschap geeft ons de tools.

We hebben alleen de politieke wil en maatschappelijke druk nodig om het te realiseren.

Het rechtssysteem faalt mensen met PTSS niet omdat het moet - maar omdat wij het toelaten.

Die tijd is voorbij.

Het is tijd voor verandering.

Het is tijd voor een rechtssysteem dat trauma begrijpt, respecteert, en er rekening mee houdt.

Voor alle ouders en hun kinderen die een betere toekomst verdienen.

Wat ga jij doen om deze verandering mogelijk te maken?

Eva