In een tijd waarin slachtoffers van coercive control steeds assertiever en beter geïnformeerd zijn, rijst de vraag: hoe kunnen zij en de professionals die hen ondersteunen, effectief in verbinding blijven?
Spanningen en miscommunicatie tussen hulpverleners en slachtoffers kunnen het herstelproces ernstig belemmeren of tot verkeerde beoordelingen en beslissingen leiden.
Laatst zat er weer zo'n vrouw voor me. Intelligent, zelfstandig, niet op haar mondje gevallen, met een universitaire opleiding en een leidinggevende, verantwoordelijke baan. Kortom, het soort vrouw waarvan men vaak denkt dat ze te slim is om in een relatie te belanden waarin ze gemanipuleerd en geïntimideerd kan worden. En toch...
Deze krachtige, slimme vrouw dacht ook dat ze immuun was, dat dat haar niet zou overkomen, maar stapje voor stapje werden haar vleugels geknipt, tot ze uiteindelijk verlamd raakte door angst en chronische stress.
Hoewel de relatie intussen is beëindigd, is de situatie niet per se beter. De stress en angst zijn er nog steeds. Ze zit al maanden thuis met een burn-out, stevig in de greep van zijn onzichtbare klauwen -zo beschrijft ze hoe het voelt- die in haar rug zitten. Klauwen die niet opgemerkt worden door anderen, ook niet door professionals.
Zijn controle richt zich nu niet meer rechtstreeks op haar, maar op hun kinderen, en via hun kinderen op haar. Er is geen enkel overleg mogelijk tussen haar en de vader. Overleg verzandt telkens in een machtsspelletje waarbij zij steevast verliest. Hij houdt de onzichtbare touwtjes in handen door vragen te ontwijken, de spelregels te veranderen en de discussie in andere richtingen te sturen.
Ze krijgt geen grip op de situatie en ziet dat haar kinderen lijden en zich verscheurd voelen in hun loyaliteit. Hun vader weigert begeleiding toe te laten en dreigt met gerechtelijke stappen als ze de kinderen laat ondersteunen. Zijn intimidaties en dreigementen binden haar handen.
Ze kan, mag, hun kinderen niet helpen. Zijn wil is wet. Hij eigent zich die macht toe.
Omdat het kan.
En zij durft geen actie ondernemen omdat ze bang is dat hij met al zijn charmes de rechter zal inpalmen, zoals hij al zoveel mensen ingepalmd heeft.
Ze is bang dat hij de kinderen tegen haar zal opzetten als ze doet wat ze nodig acht voor hen en dat ze hen daardoor zal verliezen.
Ze is bang dat hij haar het leven nog zuurder zal maken met rechtszaken en andere ellende als ze zich niet aan zijn spelregels houdt.
Ze is bang.
Ze weet maar al te goed wat dwingende controle is en hoe het voelt.
Ze weet het beter dan wie het enkel kent uit boeken en opleidingen.
Maar ze draagt geen fysieke sporen van geweld en dat maakt het zo verdomd lastig om professionals te overtuigen van wat nu precies het probleem is en hoe zwaar het weegt.
Velen denken dat dit soort situaties alleen gebeuren bij vrouwen (en mannen!) die kwetsbaar of naïef zijn. Maar de waarheid is dat intrafamiliaal geweld en misbruik kunnen gebeuren met iedereen, ongeacht hun opleiding, carrière of intelligentie.
Het sluipt er langzaam in, als een kikker die wordt gekookt zonder het door te hebben.
Dit is de harde realiteit van huiselijk geweld, waar zelfs de slimsten en sterksten niet immuun voor zijn.
Goed geïnformeerde slachtoffers
Dankzij de toegankelijkheid van informatie via internet en sociale media, zijn slachtoffers tegenwoordig beter in staat om zich te verdiepen in de problematiek waar ze mee te maken hebben.
Ze kunnen ervaringen uitwisselen met lotgenoten, wetenschappelijke artikelen en onderzoeken lezen, en zo een gedegen kennis opbouwen over de achtergronden, oorzaken, gevolgen en mogelijke oplossingen van het geweld dat hen is overkomen.
Deze kennis stelt hen in staat om kritisch te kijken naar de hulp die ze ontvangen en om gericht vragen te stellen aan professionals.
Ze verwachten een deskundige en empathische benadering, waarbij rekening wordt gehouden met hun unieke ervaringen en behoeften.
Professionals onder druk
Voor professionals kan de uitgebreide kennis van cliënten een uitdaging vormen.
Rolomkering qua kennis en ervaring wekt vaak weerstand op en die weerstand kan een barrière zijn voor een goede professionele relatie en voor effectieve hulpverlening.
Professionals worden geconfronteerd met mondige mensen die soms meer weten over specifieke aspecten van hun problematiek dan zijzelf. Zij horen de expert te zijn, dat is hun rol, hun plek, en plots komt er een cliënt op hun terrein.
Het kan voelen als een arts die een patiënt over de vloer krijgt die zijn diagnose al zelf gesteld heeft met behulp van dokter Google.
Het is dan een kwestie om, net als die arts, goed door te vragen naar waarom de cliënt die informatie aanlevert, waarom die zo belangrijk is voor hem/haar.
Professional, verwelkom en omarm de weerstand die je voelt. Je cliënt toont je betrokkenheid en motivatie is, en dat is een goede zaak!
Door open te staan voor de inbreng van cliënten en samen te werken, kunnen jullie een sterke, vertrouwensvolle professionele relatie opbouwen. En uiteindelijk is dat de sleutel tot succes voor jullie beiden.
Slachtoffers rekenen op jou. Ze verdienen een diepgaande, persoonlijke aanpak, zonder compromissen.
Het is jouw taak om hun verwachtingen en behoeften centraal te stellen, ondanks alle obstakels.
Alleen door vastberaden te blijven en hun belangen voorop te zetten, kan je echt het verschil maken.
De kloof overbruggen
Om de spanningen tussen slachtoffers en professionals te verminderen, is het van belang dat er wederzijds begrip en respect is voor elkaars positie en expertise.
Professionals dienen open te staan voor de kennis en ervaringen van slachtoffers en deze te integreren in hun aanpak.
Tegelijkertijd moeten slachtoffers erkennen dat professionals vanuit hun opleiding en ervaring waardevolle inzichten en vaardigheden meebrengen.
Een goede, open communicatie is daarbij cruciaal.
Professionals moeten helder en transparant zijn over hun werkwijze, mogelijkheden en beperkingen.
Slachtoffers moeten de ruimte krijgen om hun kennis en wensen te uiten, zonder dat zij het gevoel hebben te worden ondermijnd of genegeerd.
Coercive control: wat professionals moeten weten om de dynamiek echt te begrijpen
Als professional in de hulpverlening of bij justitie is het cruciaal om een diepgaand begrip te hebben van coercive control. Alleen dan kun je de cliënten voor je, zowel daders als slachtoffers, echt begrijpen en effectief helpen.
Het is ook essentieel om niet uit te gaan van veronderstellingen en om confirmation bias, fundamentele attributiefouten, mythes en veronderstellingen te vermijden.
Wat is coercive control?
Coercive control is een vorm van mishandeling waarbij de dader een patroon van dreigend, vernederend en intimiderend gedrag vertoont om macht en controle over het slachtoffer uit te oefenen. Het omvat tactieken als isolatie, vernedering, manipulatie en constante monitoring.
Coercive control is een sluipend gevaar dat vaak onzichtbaar is voor buitenstaanders.
Het gaat om een subtiele, dreigende sfeer in een relatie die slachtoffers nauwelijks onder woorden kunnen brengen.
Toch is de impact enorm.
Het slachtoffer leeft voortdurend in angst en stress, constant op eieren lopend binnen strikte grenzen die de dader stelt.
Eén misstap en er volgt een sanctie die alle denkbare vormen kan aannemen.
Laten we eerlijk zijn, schokkende incidenten trekken meer aandacht.
Maar coercive control is veel verfijnder en daarom des te gevaarlijker.
Denk aan online stalking via valse sociale mediaprofielen. Voor de buitenwereld lijkt het onschuldig: "Wat is daar nu zo erg aan, (nep)profielen die reageren op je sociale media posts?"
Maar voor het slachtoffer is de boodschap kristalhelder: "Ik hou je in de gaten! Je raakt niet van me af!"
En er moeten al zeer ernstige geweldplegingen gebeuren eer men mensen en middelen vrijmaakt om dergelijk online gedrag dat onbelangrijk lijkt, te onderzoeken.
Bij partnergeweld wordt standaard aandacht gegeven aan zware incidenten. Maar coercive control is veel subtieler en daarom nog sluipender.
Het is een patroon van controle dat totaal onzichtbaar kan zijn voor de buitenwereld.
Enkel het slachtoffer en de pleger kennen het van aan de binnenkant. En welke pleger zal spontaan bekennen?
Laten we deze stille pijnlijkheid erkennen en aanpakken. Want alleen door bewustwording kunnen we slachtoffers echt beschermen.
Belangrijke kenmerken zijn:
Er zijn strikte “regels” in de relatie waaraan het slachtoffer moet voldoen
Als het slachtoffer de regels overtreedt, volgen er consequenties zoals straf of geweld
De dader streeft naar volledige controle over het slachtoffer
Het gedrag is vaak subtiel en moeilijk te herkennen voor buitenstaanders
Het controlerend gedrag stelde zich vaak ook in eerdere relaties van de pleger, het is dus belangrijk naar de antecenten te kijken en niet enkel naar het heden
Onderzoek toont aan dat coercive control ernstige psychologische gevolgen heeft voor slachtoffers, waaronder depressie, angst, PTSS en zelfmoordgedachten. Het ondermijnt hun autonomie, zelfvertrouwen en gevoel van veiligheid.
Impact op volwassen slachtoffers
Langdurige blootstelling aan coercive control heeft een enorme impact op slachtoffers.
Uit onderzoek blijkt dat het leidt tot:
Ernstige, chronische stress en gezondheidsklachten
Depressie, angststoornissen en PTSS
Geïsoleerd raken van steunbronnen zoals werk, familie en vrienden
Verminderde eigenwaarde en zelfvertrouwen
Afhankelijkheid van de dader, waardoor vertrekken moeilijk is
Experten als Evan Stark vergelijken coercive control met een gijzelingssituatie:
“Het slachtoffer wordt gevangen in een onwerkelijke wereld die door de misbruiker is gecreëerd, gevangen in een wereld van verwarring, tegenstrijdigheid en angst.”
Professionals moeten oog hebben voor deze diepe impact.
Veroordeel slachtoffers niet als ze niet direct kunnen of willen vertrekken. Ze hebben intensieve, langdurige steun nodig om los te komen uit het web van controle en om een veilig leven op te bouwen.
Vraag door als er sprake kan zijn van coercive control, sluit het zeker niet a priori uit.
Wees alert op bagatelliseren of ontkennen van de ernst van de situatie of omkering van dader en slachtoffer.
Impact op kinderen
Hoewel coercive control vaak wordt geassocieerd met partnergeweld, heeft het ook een verwoestende impact op kinderen die in dergelijke huishoudens opgroeien. Vroegtijdige interventie en ondersteuning zijn essentieel voor hun ontwikkeling en welzijn.
Kinderen die getuige zijn van coercive control tussen hun ouders, dragen vaak onzichtbare littekens met zich mee. Onderzoek heeft aangetoond dat kinderen in dergelijke situaties een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van emotionele en gedragsproblemen, zoals angst, depressie en agressie. Ze kunnen ook moeite hebben met het vormen van gezonde relaties en het vertrouwen van anderen, wat hun sociale ontwikkeling kan belemmeren.
"Kinderen die opgroeien in een omgeving van coercive control, leren dat liefde gelijkstaat aan controle en manipulatie. Dit kan hun perceptie van gezonde relaties ernstig vertekenen." ―Dr. Emma Katz, expert op het gebied van coercive control
De cyclus van misbruik doorbreken
Het is cruciaal om de cyclus van misbruik te doorbreken en kinderen te beschermen tegen de schadelijke gevolgen van coercive control. Professionals die met kinderen werken, zoals leerkrachten, zorgverleners en maatschappelijk werkers, moeten getraind worden in het herkennen van de signalen van coercive control . Door vroegtijdig in te grijpen en slachtoffers te ondersteunen, kunnen we voorkomen dat kinderen de patronen van misbruik in hun eigen toekomstige relaties herhalen.
Noodzakelijke stappen om kinderen te beschermen
Het bewustzijn over coercive control en de impact ervan op kinderen moet groter en beter
Professionals moeten beter getraind worden in het herkennen van signalen van dwingende controle
Kinderen die getuige of slachtoffer zijn (geweest) van coercive control moeten therapeutische begeleiding krijgen
De wetgeving om slachtoffers van coercive control beter te beschermen moet versterkt worden
Veerkracht opbouwen en hoop bieden
Ondanks de uitdagingen waarmee kinderen in situaties van coercive control worden geconfronteerd, is er hoop.
Met de juiste ondersteuning en interventies kunnen kinderen veerkracht ontwikkelen en de negatieve gevolgen van misbruik overwinnen.
Therapeutische programma's die gericht zijn op het versterken van de ouder-kindrelatie en het bevorderen van gezonde communicatie, hebben veelbelovende resultaten laten zien.
"We moeten kinderen laten zien dat ze geliefd, gewaardeerd en veilig zijn. Door hen te omringen met positieve rolmodellen en gezonde relaties, kunnen we de wonden van coercive control helpen genezen." ―Dr. Jane Monckton-Smith, criminoloog en expert op het gebied van coercive control
Aanpak van daders
Bij de aanpak van daders van coercive control is het belangrijk om de onderliggende dynamiek en motivatie te begrijpen.
Daders handelen vaak vanuit diepgewortelde overtuigingen over macht, mannelijkheid en relaties. Ze rechtvaardigen hun gedrag en leggen de schuld bij het slachtoffer. Ontkenning en bagatellisering komen veel voor.
In behandeling is het cruciaal om daders te confronteren met de ernst en impact van hun daden. Ze moeten leren verantwoordelijkheid te nemen en alternatieve manieren van relatievorming aan te leren.
Terugvalpreventie en het doorbreken van het controlepatroon staan centraal.
Nauwe samenwerking tussen hulpverlening en justitie is nodig voor een effectieve aanpak.
Denkfouten bij professionals in contexten van coercive control
Professionals spelen een cruciale rol in het herkennen en aanpakken van situaties waarin sprake is van coercive control - een vorm van partnergeweld gekenmerkt door dwang en controle. Maar ook professionals zijn niet immuun voor denkfouten en vooroordelen die hun beoordeling en handelen negatief kunnen beïnvloeden.
Dit zijn enkele veelvoorkomende valkuilen waar hulpverleners voor moeten waken:
Confirmation bias - zoeken naar bevestiging
Een van de meest hardnekkige denkfouten is confirmation bias: de neiging om vooral informatie te zoeken en te interpreteren die onze bestaande overtuigingen bevestigt. Professionals met bepaalde stereotiepe denkbeelden over slachtoffers en daders van partnergeweld, lopen het risico situaties door deze gekleurde bril te bekijken.
Signalen die niet in het plaatje passen worden genegeerd of gebagatelliseerd.
Zo kan het idee dat slachtoffers van coercive control altijd onderdanig en passief zijn, ertoe leiden dat verzet of assertiviteit van het slachtoffer ten onrechte wordt opgevat als een teken dat het wel meevalt met de ernst.
Omgekeerd kan de misvatting dat plegers altijd dominant en agressief zijn, subtielere vormen van manipulatie en controle uit het zicht doen verdwijnen.
Fundamentele attributiefout - de situatie negeren
Een andere valkuil is de fundamentele attributiefout: de neiging om gedrag vooral toe te schrijven aan iemands persoonlijkheid en karakter, en situationele factoren te onderschatten.
Hulpverleners die hier gevoelig voor zijn, zien geweld en controle ten onrechte als uitvloeisel van psychische problematiek of persoonlijke gebreken van de dader, in plaats van een doelbewuste strategie om macht uit te oefenen.
Dit miskent niet alleen het berekenende karakter van coercive control, maar leidt ook tot de riskante aanname dat behandeling van individuele problemen van de pleger (zoals agressie of middelengebruik) de oplossing is.
Daarmee wordt miskend dat coercive control vaak juist heel instrumenteel en doelgericht is.
Vooroordelen en stereotypen
Ook vooroordelen en stereotiepe denkbeelden over gender, etniciteit en sociale klasse kunnen het zicht van hulpverleners vertroebelen. Zo worden signalen van geweld en controle in relaties eerder herkend en serieus genomen als het gaat om mannelijke plegers en vrouwelijke slachtoffers dan andersom.
Slachtoffers met een migratieachtergrond of uit lagere sociaaleconomische milieus lopen eveneens het risico dat hulpverleners (onbewust) andere maatstaven hanteren en minder alert zijn op risicofactoren.
Culturele scripts en stereotypen kunnen het zicht ontnemen op de dynamiek van dwang en controle.
Misconcepties over daders en slachtoffers
Een groot risico bij coercive control is dat professionals verkeerde aannames doen over wie de dader en het slachtoffer is.
Daders kunnen er onschuldig en charmant uitzien en overtuigend ontkennen. Tegelijkertijd stellen ze het slachtoffer in een slecht daglicht.
Slachtoffers kunnen juist gefrustreerd en dwingend overkomen omdat ze zich niet gehoord of erkend voelen.
Dit fenomeen wordt bevestigd door onderzoek.
Uit een studie bleek dat professionals geneigd zijn om stereotiepe ideeën te hebben over hoe “echte” slachtoffers zich gedragen. Slachtoffers die assertief of boos overkomen, worden minder snel geloofd.
Een ander onderzoek wees uit dat daders tactieken gebruiken om zichzelf als het “echte slachtoffer” neer te zetten en zo de perceptie om te draaien.
"Professionals moeten verder kijken dan stereotypen en de complexe dynamiek van coercive control doorgronden. Alleen dan kunnen we daders en slachtoffers de juiste hulp bieden." ―Dr. Evan Stark, expert op het gebied van coercive control
Blinde vlekken voorkomen
Om deze valkuilen te vermijden is het essentieel dat hulpverleners zich bewust zijn van hun eigen aannames, overtuigingen en blinde vlekken.
Training en intervisie kunnen helpen om vooroordelen en denkfouten te herkennen en te corrigeren.
Daarnaast is een multidisciplinaire aanpak cruciaal, waarbij informatie en perspectieven uit verschillende bronnen worden meegewogen om tunnelvisie te voorkomen.
Een grondige risicotaxatie vereist dat hulpverleners verder kijken dan stereotypen en zich bewust zijn van de unieke dynamiek van elke situatie.
Met een open en kritische blik, en door voortdurend de eigen aannames te bevragen, kunnen hulpverleners de valkuilen van denkfouten vermijden. Zo kunnen ze slachtoffers van coercive control beter bijstaan en beschermen.
Aanbevelingen voor professionals
Coercive control is een complexe en schadelijke vorm van partnergeweld. Als professional is het essentieel om de dynamiek en impact hiervan te begrijpen. Met deze kennis kun je slachtoffers beter ondersteunen en daders effectiever aanpakken.
Blijf alert op signalen, vraag door en werk samen met ketenpartners om coercive control te stoppen en veiligheid te herstellen.
Om coercive control effectief aan te pakken, is het cruciaal dat professionals:
Hun kennis vergroten over de dynamiek en tactieken van coercive control
Hun eigen aannames en bias onderzoeken en uitdagen
Actief luisteren naar de ervaringen van slachtoffers zonder te oordelen
Kijken naar het patroon van controle en macht, niet naar incidenten
Samenwerken met gespecialiseerde hulpverlening en veiligheidsplannen maken
Professionals spelen een sleutelrol in het doorbreken van de cyclus van mishandeling.
Met de juiste kennis en vaardigheden kunnen we daders verantwoordelijk houden en slachtoffers de steun en erkenning geven die ze verdienen.
Het is tijd dat we coercive control serieus nemen als samenleving.
Eva
Bronnen
Stark, E. (2007). Coercive control: How men entrap women in personal life. Oxford University Press.
Williamson, E. (2010). Living in the world of the domestic violence perpetrator: Negotiating the unreality of coercive control. Violence Against Women, 16(12), 1412-1423.
Donath, S. (2009). Parenting in the context of coercive control. In Stark, E., & Buzawa, E.S. (Eds.) Violence against women in families and relationships. Praeger.
Hennessey, D. (2012). How he gets into her head: The mind of the intimate abuser. Cork University Press.
Day, A., & Bowen, E. (2015). Offending competency and coercive control in intimate partner violence. Aggression and Violent Behavior, 20, 62-71.
Russell, B. (2018). Police perceptions of victims of domestic violence: The impact of gender and victim-perpetrator relationship. Journal of Interpersonal Violence.
Henning, K., & Holdford, R. (2006). Minimization, denial, and victim blaming by batterers: How much does the truth matter?. Criminal Justice and Behavior, 33(1), 110-130.
Nicholson, S. B., & Lutz, D. J. (2017). The importance of cognitive dissonance in understanding and treating victims of intimate partner violence. Aggression and Violent Behavior, 34, 254-262.
Mackay, J., Bowen, E., Walker, K., & O'Doherty, L. (2021). Risk factors for female perpetrators of intimate partner violence within criminal justice settings: A systematic review. Aggression and Violent Behavior, 101635.
Henning, K., Jones, A. R., & Holdford, R. (2005). "I didn't do it, but if I did I had a good reason": Minimization, denial, and attributions of blame among male and female domestic violence offenders. Journal of Family Violence, 20(3), 131-139.
Boxall, H., Dowling, C., & Morgan, A. (2020). Female perpetrated domestic violence: Prevalence of self-defensive and retaliatory violence. Journal of Interpersonal Violence, 0886260520975834.
Bates, E. A., Kaye, L. K., & Pennington, C. R. (2019). What about the male victims? Exploring the impact of gender stereotyping on implicit attitudes and behavioural intentions associated with intimate partner violence. Sex Roles, 81(1), 1-15.
Wagers, S. M., Pate, M., & Wagers, K. (2019). Intimate partner violence: Signs and symptoms, risk factors, and prevention. In Handbook of Interpersonal Violence Across the Lifespan (pp. 1-21). Springer, Cham.
Peterman, A., Potts, A., O'Donnell, M., Thompson, K., Shah, N., Oertelt-Prigione, S., & van Gelder, N. (2020). Pandemics and violence against women and children. Center for Global Development working paper, 528.
Voith, L. A. (2019). Understanding the relation between neighborhoods and intimate partner violence: An integrative review. Trauma, Violence, & Abuse, 20(3), 385-397.
Callaghan, J. E., Alexander, J. H., Sixsmith, J., & Fellin, L. C. (2018). Beyond "witnessing": Children's experiences of coercive control in domestic violence and abuse. Journal of Interpersonal Violence, 33(10), 1551-1581.
Katz, E., Nikupeteri, A., & Laitinen, M. (2019). When coercive control continues to harm children: Post-separation fathering, stalking and domestic violence. Child Abuse Review, 28(4), 310-324.
Katz, E., & Windecker-Nelson, E. (2020). Domestic violence, children's agency and mother–child relationships: Towards a more advanced model. Children & Society, 34(6), 532-547.
Comments